درقانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران ( ماده 1بند20) صندوق های سرمایه گذاری به شرح زیر تعریف شده اند :

“نهادی هالی مالی هستند که فعالیت اصلی آنها سرمایه گذاری در اوراق بهادار می باشد و مالکان آن به ، نسبت سرمایه گذاری خود در سود و زیان صندوق شریکند.

به نظر می رسد این تعریف به اندازه کافی جامع و مانع نبوده و از ویژگی های یک تعریف قانونی کامل برخوردار نیست . همچنین در ماده 1 بند 5 قانون توسعه ابزار های نهادهای مالی جدید مجلس شورای اسلامی در تعریف صندوق های سرمایه گذاری آمده است : ” صندوق سرمایه گذاری نهاد مالی است که منابع حاصل از انتشار گواهی سرمایه گذاری را در موضوع فعالیت مصوب خود سرمایه گذاری می کند “

طبق بند الف همین ماده گواهی سرمایه گذاری اوراق بهادار متحدالشکل است که توسط صندوق سرمایه گذاری مشترک منتشر و در ازای سرمایه گذاری اشخاص در صندوق با درج مشخصات صندوق و سرمایه گذار و مبلغ سرمایه گذاری در آنها ارائه می شود “.

با توجه به تعریف ارائه شده می توان نتیجه گرفت که “صندوق های سرمایه گذاری مشترک به عنوان یکی از انوع واسطه های مالی از جمله نهادهایی هستند که با فروش پیوسته واحد های سرمایه گذاری خود به عموم مردم وجوهی را تحصیل و آنها را در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار شامل سهام ،اوراق قرضه ،ابزار های کوتاه مدت بازار پول و دارایی های دیگر با توجه به هدف صندوق بطور حرفه های سرمایه گذاری می کنند.”

ترکیب دارایی های صندوق های سرمایه گذاری مشترک به عنوان پرتفوی یا سبد صندوق شناخته
می شود و خریداران واحدهای سرمایه گذاری صندوق ها به نسبت سهم خود بخشی از مالکیت سبد اوراق بهادار را بدست می آورند و هر واحد سرمایه گذاری صندوق بیانگر نسبت مالکیت هر یک از سرمایه گذاریان در دارایی های صندوق و درآمدناشی از آن دارایی می باشد.

صندوق سرمایه گذاری مشاع، صندوق سرمایه گذاری، صندوق مشترک سرمایه گذاری نام هایی هستند که پیرامون و یا بجای صندوق سرمایه گذاری مشترک به کار رفته است.

 تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در دنیا

اولین صندوق های سرمایه گذاری در اروپا و در اواخر قرن 18 پا به عرصه ظهور گذاشتند. در انگلستان تا سال 1875، هیجده صندوق سرمایه گذاری فعال بر اساس قوانین این کشور تشکیل شد که سرمایه ای بالغ بر 5/6 میلیلون دلار داشتند.این صندوق ها که همگی دارای ساختار سرمایه بسته بودند کم کم به دیگر کشورها تسری یافتند.

در آمریکا در سال 1889 اولین صندوق سرمایه گذاری مشترک با نام “صندوق سهام نیویورک” تاسیس و پس از آن صندوق های با سرمایه بسته دیگری در دیگر شهر ها تشکیل یافت که از آن جمله می توان به تاسیس” صندوق دارایی های خصوصی بوستون  در سال 1893 “و “شرکت اوراق بهادار ریل وی ولایت” در سال 1904 اشاره نمود .

در ایالات متحده آمریکا ،شکل گیری و حیات صندوق های سرمایه گذاری به بعد از جنگ جهانی اول در سال 1922 بر می گردد.این جنگ که به نابودی بسیاری از صنایع محلی و مادر در اروپا انجامید فرصت مناسبی را برای توسعه صنایع در آمریکا فراهم نمود، به طوری که با افزایش تولید پس از سالهای 1920و1921 به افزایش سطح عمومی درآمد ها و سطح رفاه جامعه انجامید که در نهایت رشد اقتصادی را برای این کشور به همراه داشت.جنگ جهانی اول به عنوان نقطه عطفی در اقتصاد آمریکا تلقی می شود ،به طوری که به تغییر رابطه طلبکار بدهکاری که تا قبل از آن بین اروپا و آمریکا بود ،انجامید.

اولین صندوق سرمایه گذاری مشترک با سرمایه باز در ماه مارس سال 1924 در شهر بوستون آمریکا توسط هیأت امنای شهر ماساچوست و بر اساس قوانین معمول زمان خود تاسیس گردید.این صندوق با ساختار سرمایه ای ساده و اعمال مجموعه ای از سیاست ها شفاف سرمایه گذاری و با امکان بازخرید واحدهای سرمایه گذاری صندوق ایجاد گردید که در آن سرمایه گذاران ناگزیر از نگهداری واحد های سرمایه گذاری خود تا پایان زمان انحلال صندوق نبودند.

این صنعت که در چند دهه اخیر رشد چشمگیری را شاهد بوده است ، طیف وسیعی از انواع گوناگون صندوق ها را نظیر صندوق های سرمایه گذاری با سرمایه بسته ،صندوق های سرمایه گذاری با سرمایه باز، تراست های سرمایه گذاری صندوق های بیمه مستمری سالیانه صندوق های پوشش ریسک و صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس را شامل گردیده است.

پیشینه صندوق های سرمایه گذاری مشترک در ایران

ضرورت تشکیل و فعالیت صندوق های سرمایه گذاری مشترک، از مدت ها قبل از سوی دست اندر کاران اقتصادی و بازار سرمایه کشور،به انحاءمختلف عنوان گردیده و تلاش هایی صورت گرفته است که نتیجه این اقدامات را به نوعی می توان در دو مقطع زمانی قبل و بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در آذر ماه 1384 مورد توجه قرار داد.

قبل از تصویب قانون بازار اوراق بهادار

با وجود تلاش های صورت گرفته در این دوره، به دلیل فقدان بستر قانونی لازم،امکان تشکیل صندوق سرمایه گذاری مشترک با شخصیت حقوقی مستقل فراهم نگردید و در نهایت به منظور پر کردن خلأ موجود در بازار سرمایه و در اولین اقدام ، آیین نامه ارائه خدمات مشاوره و سبد گردانی اوراق بهادار در سال 1383 و سپس دستور العمل اجرایی مربوط نیز “آیین نامه تشکیل سبد سرمایه گذاری مشاع” تدوین و تصویب گردید و بر اساس آنها در ادامه، شرکت های کارگزاری با اخذ مجوز از سازمان بورس ، به تشکیل سبد های اوراق بهادار در قالب های مشاعی و اختصاصی مبادرت کردند.

بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار

به دنبال تصویب قانون بازار اوراق بهادار و برطرف شدن نسبی موانع پیش رو ،اقدامات لازم در خصوص انجام مطالعات تطبیقی بر روی تعدادی از کشور های با سابقه در استفاده از صندوق ها ،از جمله کشور های اسلامی ،صورت گرفت و در نهایت دستور العمل های مورد نیاز،توسط سازمان بورس تدوین و اولین صندوق سرمایه گذاری با سرمایه باز / متغیر تأسیس شد.

این صندوق ، پس از اخذ مجوز از سازمان بورس در چهارچوب قانون مذکور با عنوان “صندوق سرمایه گذاری کارآفرین” در تیر ماه 1386 رسماٌ پذیره نویسی و فعالیت خود را آغاز نمود.

اهداف صندوق های سرمایه گذاری چیست؟

صندوق ها بطور کلی یکی از سه هدف یا سیاست زیر را برای خود در نظر می گیرند وبرای دستیابی به هدف تعیین شده ،برنامه سرمایه گذاری مناسب آن را نیز طراحی می کنند:

درآمد: صندوق های این گروه با هدف ایجاد جریانات درآمدی جاری یا کوتاه مدت،در اوراق بهاداری سرمایه گذاری می کنند که درآمدهای مستمری را در طول سال به دنبال داشته باشد.در این استراتژی،اغلب بر روی اوراق قرضه سرمایه گذاری می شود و در صورت سرمایه گذاری در سهام، آن گروه از شرکت ها که از فرصت رشد کمتر برخوردار باشند و قسمت عمده سود خود را توزیع کنند در اولویت قرار می گیرند.

بدیهی است که هر چه ماهیت شرکت به گونه ای باشد که سود آوری بالاتری در کوتاه مدت ایجاد کند،خرید سهام چنین شرکتی ارجحیت خواهد داشت.مشتریان واحد های سرمایه گذاری این گروه از صندوق ها،غالباٌ افرادی هستند که برای امرار معاش و تامین مخارج روزمره خود بر روی مبالغ دریافتی از صندوق حساب باز کرده اند.

رشد: صندوق های رشدی به دنبال منافع آتی یا بلند مدت هستند و در سبد دارایی های خود اوراق بهاداری را قرار می دهند که انتظار می رود از رشد بالاتر و سود آوری بیشتری در آینده برخوردار باشند و در این نوع اوراق بهادار ،اولویت بالاتر را به سهام می دهند.این گروه از صندوق ها در انتخاب سهام ، شرکت هایی را در اولویت قرار می دهند که از درجه بلوغ کمتر و فرصت بازدهی سرمایه گذاری و رشد بالاتری برخوردار باشند.

درآمد و رشد: صندوق هایی که کسب درآمد جاری و امید به افزایش درآمد در آینده را به طور همزمان دنبال می کنند به دنبال ایجاد تعادل بین عایدات کوتاه مدت و بلند مدت و جلب نظر گروههای بیشتر و متنوع تری از سرمایه گذاران هستند،در حالیکه هر یک از دو نوع صندوق یاد شده مشتریان خاص خود را دارند.( روحانی ، 1391)

از طرفی دیگر صندوق های سرمایه گذاری دارای دو گروه اهداف مشترک و اختصاصی بشرح ذیل می باشند:

اهداف عمومی و مشترک این شرکت ها را می توان در چهار هدف زیر خلاصه کرد:

– ایجاد تنوع در سرمایه گذاری و حداقل کردن مخاطره

– استفاده از مدیریت با تجربه و حرفه ای

– پایین آوردن هزینه های اجرایی

– بالا بردن نقدینگی در سرمایه گذاری