بازارهای مالی به طور کلی شامل دو دسته می­باشند:

1) بازار سرمایه: بازار سرمایه جایی است که در آن خریداران و فروشندگان ابزارهای مالی بلندمدت یعنی ابزارهایی که سررسید آن‌ها یک سال و بیشتر است را مبادله و دادوستد می­کنند. از جمله اجزای بازار سرمایه می­توان به بازار سهام (بورس)، بازار رهنی، اوراق قرضه شرکت­ ها و اوراق بهادار دولتی اشاره کرد، که در ایران تنها بازار سهام و بازار اوراق بهادار دولتی وجود دارد.

2) بازار پول: در بازار پول ابزارهای اعتباری که برای کمتر از یک سال هستند، مبادله و دادوستد می­گردند. از جمله اجزای بازار پول، اوراق خزانه دولتی، گواهینامه­ های پس ­انداز و گواهینامه­ های سپرده است.

بازار سهام (بورس) چیست؟

از بخش­های اصلی بورس اوراق بهادار، بازار سهام است که به اشکال مختلف در اقتصاد تأثیر دارد. از طریق این بازار است که شرکت­ها می­توانند با واگذارکردن سهام خود، سرمایه­ای را که نیازدارند از طریق وجوه سرمایه­گذاران جمع­آوری کنند. سهم عادی، حقوق مالکیت در شرکت­های سهامی را نشان می­دهد.

بازار سهام توسعه ­یافته به معنای نقدینگی و نقدشوندگی بیشتر است که منجر به کاهش هزینه سرمایه­گذاری خواهد شد. توان این بازار برای تولید و دراختیار قرار دادن فعالیت­های بنگاه­های اقتصادی کمک شایانی را به سرمایه­گذاران فردی و مؤسسه­ای در راستای شفاف­سازی اطلاعات، خواهد داشت تا با اطلاع و اطمینان بیشتری به انجام سرمایه­گذاری روی­آورند که این خود یکی از عوامل تعیین­کننده ثبات سیاسی و اقتصادی خواهدبود.

خرید سهام سبب ایجاد احساس مشارکت در امور تولیدی و تجاری می­شود که در کنار تجهیز و تخصیص مطلوب منابع، منجر به تقسیم مالکیت­های بزرگ در سطح جامعه می­گردد و امکانِ داشتن حق رأی در اداره امور شرکت را برای سهام­داران فراهم می­کند.

گزارشگری مالی در بورس چیست؟

جذب پس اندازهای راکد و سوق­دادن آن‌ها به سوی واحدهای تولیدی و ایجاد امکانات برای مشارکت عموم مردم در توسعه صنایع و سهیم شدن در سود کارخانجات از اهداف اصلی بورس اوراق بهادار به­ شمار می­رود. به­ طوری­که سازمان مذکور می‌تواند به­عنوان یک اهرم در کنترل نرخ تورم و افزایش نرخ سرمایه‌گذاری، نقش حساسی را در جامعه ایفا نماید.

بنابراین جهت نیل به این هدف سازمان مذکور باید بتواند اعتماد سرمایه‌ گذاران را به  سرمایه‌ گذاری در بازار سرمایه جلب کند. این امر نیز تابع وجود یک بازار سرمایه شفاف و روشن است. شفافیت بازار سرمایه خود درگرو گزارشگری مالی درست و به­ موقع شرکت‌های پذیرفته­شده در بورس است و بدون وجود چنین اطلاعاتی، استفاده‌کنندگان نمی‌توانند فرصت‌ها و خطرات سرمایه‌گذاری را به­ موقع تشخیص دهند .

گزارشات مالی محصول نهایی سیستم حسابداری بوده و به­علت اهمیتی که برای استفاده‌کنندگان به­خصوص صاحبان سهام دارد روندی روبه­رشد داشته و همواره مورد توجه انجمن‌های مختلف حسابداری بوده­است. قبل از تشکیل کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SES) اغلب مؤسسات و واحدهای تجاری به­صورت داوطلبانه گزارشات مالی خود را تهیه و منتشر می­ کردند.

علت این افشاهای ارادی را می‌توان جلب اعتماد عمومی، معرفی مؤسسه به عموم و سرمایه‌گذاران و در نهایت جلب سرمایه و سرمایه‌گذاران دانست. اما پس از بحران 1929 و پس از تأسیس کمیسیون بورس واوراق بهادار در سال 1933 گزارشگری مالی به­صورت یک الزام قانونی برای مؤسسات درآمد. در رابطه با الزامات گزارشگری مالی این نکته نیز حائز اهمیت است که علاوه بر الزامات کمیسیون بورس و اوراق بهادار الزامات دیگری نیز جهت گزارشگری مالی وجود دارد که به الزامات بازار معروف‌اند و عبارتند از الزامات بازار سرمایه و الزامات بازار کار.

پس از انقلاب صنعتی در اروپا، رفته‌رفته اندیشه جدایی مالکیت از مدیریت (نظریه نمایندگی) مطرح شد و درنتیجه مالکان همواره نگران اندوخته‌های خود و مدیران نیز در اندیشه رفع نگرانی صاحبان بنگاه‌های اقتصادی بودند و برای اینکه مالکان را به طور پیوسته در جریان امور این بنگاه‌ها قرار دهند به ارائه گزارشات مالی می‌پرداختند.

به این ترتیب ساختار جدید مالکیت و مدیریت، دامنه مسئولیت حسابداری را افزایش داارائه گزارش‌های مالی را براساس نیاز استفاده‌کنندگان ضروری ساخت.

بنابراین گزارشگری مالی فراتر از آنکه گزارش مالی صرف باشند، وسیله‌ای برای برقراری ارتباط بین شرکت‌ها و صاحبان آن‌ها تلقی می­شود.

از دیرباز موضع شرکت‌ها در مورد گزارشگری مالی این بوده که اطلاعات را در کمترین حد ممکن منتشر کنند تا از اعطای فرصت بهره­برداری بیشتر به رقبا جلوگیری شود. بنابراین در رابطه با گزارشگری مالی همواره دو چالش بزرگ پیش روی مدیران واحدهای تجاری وجود داشته که یکی از آن‌ها چگونگی برقراری تعادل بین شفافیت گزارشات مالی و عدم ارائه بیش از حد اطلاعاتی بوده و دیگری اینکه اطلاعات به چه میزان، برای چه کسانی و در چه مواقعی باید منتشر شود.

اهداف گزارشگری مالی چیست؟

طبق نظر هیأت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) یکی از اهداف گزارشگری مالی فراهم­ساختن اطلاعاتی پیرامون وضعیت مالی، عملکرد و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری است و هدف دیگر پاسخگویی مدیران به سرمایه‌گذاران و مالکان است تا معلوم شود که آیا مدیران بابت منابعی که به صورت امانت به آنان سپرده شده کوتاهی کرده‌اند یا خیر.

همچنین طبق نظر هیأت استانداردهای حسابداری مالی، گزارشگری مالی منحصر به تهیه و ارائه صورت‌های مالی نیست بلکه سایر طرق ارائه و تفسیر اطلاعات را که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با اطلاعات مالی ارتباط دارد را نیز دربر می‌گیرد و صورت‌های مالی تنها بخشی از گزارشگری مالی است.

صورت‌های مالی شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت گردش وجوه نقد و همچنین یادداشت­ها و جداول­تکمیلی است که هر یک از این صورت­ها به­تنهایی نمی‌تواند کلیة اطلاعات لازم جهت تصمیم­گیری را فراهم سازد بلکه به صورت سیستمی اطلاعات لازم را در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌دهد چون هر یک جوانب متفاوتی از معاملات را منعکس می کند. اگرچه هر کدام اطلاعاتی را فراهم می‌کنند که با بقیه متفاوت است اما هیچکدام از آن‌ها به­تنهایی در خدمت تنها یک مقصود قرار ندارند.

در سدة 19 میلادی در انگلستان الزامات قانونی جهت تهیه و تنظیم اطلاعات مالی بیشتر بر ترازنامه ناظر بود چون آن را فراهم کنندة‌ اطلاعات پیرامون دارایی­ها به­عنوان پشتوانه واحد تجاری و به­عنوان شاخص فعالیت­های واحد تجاری می­دانستند. اما هرچه به پایان سدة 19و اوایل سدة 20 میلادی نزدیک می­شویم تأکید بر صورت سود و زیان را نیز شاهدیم یعنی تجربه نشان­داده که تنها ترازنامه جهت تصمیم­گیری مفید نیست بلکه صورت‌های مالی به صورت یک مجموعه می‌توانند مفید واقع ­شوند.

چارچوب مفهومی گزارشگری مالی

چارچوب مفهومی گزارشگری مالی به سه دلیل ضروری است:

اول، چارچوب مفهومی همچون یک اسا­­س­نامه راهنمای استانداردگذاران قرار می‌گیرد. هیأت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) چارچوب مفهومی گزارشگری مالی را به شرح ذیل تعریف می کند. «مجموعه­ای منسجم از مبانی و اهداف مرتبط که می‌تواند به استانداردهای سازگار منتهی شده و ماهیت، عمل و حدود صورت‌های مالی را مقرر نماید».

استانداردگذاران به هنگام تدوین استانداردها به اهداف، مبانی و مفاهیم مذکور در چارچوب مفهومی توجه نموده و بر اساس آن استانداردها را تهیه می‌کنند. اگر چارچوبی را که استانداردگذاران سرلوحه کار خود قرار می دهند دارای انسجام و سازگاری درونی باشد، آنگاه می‌توان امیدوار بود که نتیجه کار (استانداردهای گزارشگری) نیز از همان ویژگی­ها برخوردار است.

دوم، چارچوب مفهومی می‌تواند راهنمای کارورزان نیز باشد. نحوه عمل حسابداری همواره با تغییرات محیطی تغییر می­کند بنابراین حسابداری همواره متأثر از رویدادهای جدیدی است که در لحظه ایجاد، استاندارد خاصی برای آن‌ها وجود ندارد و کارورزان به هنگام رویارویی با آن‌ها ناگزیرند راه­حل عملی این موارد را بیابند که در این مواقع چارچوب مفهومی می­تواند راهنمای عمل باشد. کارورزان با درنظرگرفتن اهداف و مفاهیم مذکور در چارچوب مفهومی، با اعمال قضاوت حرفه­ای و اتکای به منطق از میان راهکارهای مختلف، بهترین راهکار را بر می­گزینند.

سوم، نقش و تأثیر چارچوب مفهومی بر پذیرش عمومی استانداردها است زیرا استانداردی که مورد پذیرش عموم نباشد محکوم به فنا است. بنابراین اگر کارورزان بدانند که استانداردها متکی بر چارچوبی مفهومی است احساس آرامش می­کنند و در برابر آن‌ها مقاومت کمتری از خود نشان می­دهند.

گزارشگری محافظه­ کارانه

انعطاف­پذیری مالی معمولاً در زمینه تصمیمات مالی مطرح است. مواردی همچون تصمیمات مربوط به مدیریت وجوه نقد، پس­انداز، توزیع سود، نحوه­ی تأمین مالی، سرمایه­گذاری و مانند آن‌ها را می­توان نمونه­هایی از اینگونه تصمیمات مالی بیان­کرد. گزارشگری محافظه  ­کارانه، بر تصمیمات مالی شرکت‌ها به خصوص حساسیت جریان نقد سرمایه­گذاری اثر می­گذارد.

رویه­های محافظه­کارانه عامل مؤثری بر فعالیت­ های مالی و تصمیم­گیری به­شمار می­روند. بر این اساس، بررسی رابطه بین محافظه­کاری حسابداری و تصمیمات مالی شرکت‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. محافظه­کاری حسابداری با تسهیل نظارت سرمایه­گذاران و اداره بهتر امور، خوش­بینی مدیران را نسبت به عملکرد مالی شرکت محدود می کند.

اگر محافطه­کاری حسابداری موجب افزایش نظارت سرمایه­گذاران شود، در این صورت آن‌ها باید تمایل بیشتری به سرمایه­گذاری داشته باشند؛ به گفته­ای دسترسی شرکت‌ها به منابع مالی بیشتر تسهیل خواهد شد. در این شرایط، انتظار بر این است که شرکت­هایی با درجه­های بالاتر گزارشگری محافظه­کارانه، انعطاف­پذیری مالی بیشتری را تجربه­کنند. این مباحث با دیدگاه قراردادهای کارآ همخوانی دارد.

از سوی دیگر، محافظه­کاری حسابداری با انتخاب و به­کارگیری مستمر رویه­های حسابداری منجر به گزارش خالص دارایی­ها به ارزشی کمتر از ارزش اقتصادی خود خواهد شد و با ایجاد ذخایر پنهان، موجب ارائه کمتر سود در سالهای اولیه عمر دارایی و ارائه بیشتر سود در سال­های آتی می‌شود. محافظه ­کاری حسابداری از دیدگاه ترازنامه­ای، به شناسایی کمتر خالص دارایی ­ها منجرشده و از دیدگاه سود و زیانی به شناسایی به­هنگام زیان در مقابل سود می نجامد.

آثار این ضعف در ترازنامه، ممکن است سبب کاهش تمایل سرمایه­گذاران به سرمایه­گذاری بیشتر شود. در این شرایط انتظار بر این است که شرکت­هایی با درجه­ های بالاتر گزارشگری محافظه­ کارانه، انعطاف­پذیری مالی کمتری را تجربه کنند. این مباحث با دیدگاه تحریف سیستم ­های اطلاعاتی منطبق است.